„Castle”, czyli pisarz na usługach Policji

„Castle” jest amerykańskim serialem emitowanym od 2009 roku. W Polsce dystrybuuje go Universal Channel. W opisie gatunkowym serialu można znaleźć określenia typu: dramat, komedia czy kryminał. Chociaż „Castle” eksploruje konwencje każdego ze wspomnianych gatunków, to u swej podstawy funkcjonuje jak serial policyjny. Od klasycznej konstrukcji serialu policyjnego różni go dobór głównych bohaterów.

Tytułowy „Castle” to nie zamek a pseudonim artystyczny pisarza - Richarda Alexandra Rodgersa. Do zawiązania akcji dochodzi w momencie, gdy nowojorska policjantka – Kate Beckett odkrywa, iż dokonane morderstwo upozorowane jest na kształt analogicznej lecz książkowej zbrodni. Seria kolejnych morderstw przywodzi na myśl sceny z mniej poczytnych powieści Richarda Castla, który instynktownie choć niesłusznie staje się głównym podejrzanym.  Oczyszczeniu z zarzutów towarzyszy pomysł by Castle pomógł w rozwiązaniu sprawy naśladowcy. Niekonwencjonalne, ale zwykle trafione pomysły oraz pisarski instynkt do kryminalnych zagadek sprawiają, iż zagadka morderstw zostaje rozwiązana. Znajomość burmistrza umożliwia Castlowi na przedłużenie współpracy z nowojorską policją. Celem pisarza jest znalezienie inspiracji do kolejnych powieści, w tym  stworzeniem bohaterki na wzór Kate Beckett.

W klasycznych serialach kryminalnych typu „Miami vice”, „Kojak” czy „Colombo” główni bohaterowie są prawie wyłącznie policjantami lub detektywami. W przeważającej części są to mężczyźni.  W przypadku „Castla” główny bohater nie jest ani policjantem ani prywatnym detektywem a swoje umiejętności rozpracowywania zbrodni wynosi z talentu pisarskiego. Jakby dla podkreślenia tej różnicy bohater zamawia dla siebie kamizelkę kuloodporną z napisem „pisarz”, gdy w przypadku funkcjonariuszy jest to tradycyjne „policja”.

Oczywiście wątek ten ma wywołać u widza uśmiech na twarzy, niemniej wprowadza zasadniczą innowację do serialowego świata. Ponadto bohater kieruje się innymi pobudkami aniżeli prawdziwi policjanci. Zbrodnie są dla niego swoistą przygodą, gdyż wprowadzają dreszcz emocji i zapowiadają nieoczekiwane zwroty akcji rodem z jego kryminałów. W nawiązaniu do tego, każde kolejne morderstwo nie jest zwykłą zbrodnią a dochodzenie nie jest tak szablonowe jak w tradycyjnych serialach policyjnych. Morderstwa jak i same śledztwa dostarczają fałszywe tropy i nieraz prowadzą w ślepe zaułki. Elementy te sprawiają, że fabuła każdego odcinka posiada niemal szkatułkową strukturę, co czyni serial tym ciekawszym, bo intrygującym dla odbiorcy. Podobnie skonstruowany jest inny serial policyjny a mianowicie „Mentalista”. Niestandardowe w zestawieniu ze starszymi serialami policyjnymi jest obsadzanie kobiet w głównym rolach policyjnych. W przypadku „Castla” będzie to oczywiście detektyw Kate Beckett, której doświadczenie uzupełniają nieszablonowe pomysły Richarda Castla. Ponadto Castle w ogóle nie przypomina poważnych detektywów w rodzaju Kojaka czy Colombo. Pisarz mimo średniego wieku zachowuje się jak rozpieszczony chłopiec a majątek zbity na powieściach często wykorzystuje do infantylnych zabaw. Podobnie wygląda sytuacja w „Mentaliście”, gdzie standardowe procedury policyjne stosuje szefowa zespołu policyjnego – Teresa Lisbon, natomiast manipulacje na granicy prawa są specjalnością konsultanta (nie policjanta) Patricka Jane’a.

Zgodnie z założeniami Jasona Mittella określając gatunek jakiegoś tekstu telewizyjnego, nie możemy wyłącznie opierać się na nim samym. Gatunkowość należy zatem rozpatrywać pod względem intertekstualności programu telewizyjnego. Nawet w przypadku Castla możemy doszukać się korespondencji serialu z światem rzeczywistym oraz wcześniejszych tekstów kultury. Bohaterowie parokrotnie przebierają się lub wspominają seriale, w którym odtwarzający ich aktorzy faktycznie grali. W przypadku Nathan Fillona (Richard Castle) były to m.in. „Gotowe na wszystko” czy „Firefly”. Ponadto zdarzają się odwołania do prawdziwych powieści, w tym m.in. autorstwa Stephena Kinga, Roberta Ludluma czy Iana Fleminga. Oprócz tego na oficjalnej stronie serialu, fikcyjne postaci prowadzą rodzaj bloga, chętnie odwiedzanego przez fanów.

http://beta.abc.go.com/shows/castle/ryan-report/episode422-ryan-report-undead-again

Za wartość dodaną możemy uznać w „Castlu” sceny, w których główny bohater gra w pokera z prawdziwymi pisarzami powieści kryminalnych i sensacyjnych, w tym m.in. z Jamesem Pattersonem, Michaelem Connelym oraz śp. Stephenem J. Cannellem. W praktyce regularne spotkania przy grze w pokera byłyby niemal niemożliwe z uwagi na to, iż akcja osadzona jest w Nowym Yorku, tymczasem wspomniani pisarze mieszkają w różnych rejonach USA.

Ciekawym zabiegiem producentów serialu było wydanie trzech książek sygnowanych nazwiskiem Richard Castle. Ich tytuły odpowiadają zresztą tym z serialu. http://www.amazon.com/Heat-Wave-Nikki-Richard-Castle/dp/1401323820 Co więcej, jako bestsellery zajmowały miejsca w pierwszej piętnastce listy „New York Timesa”.  http://www.hawes.com/2009/2009-11-08.pdf  Niewątpliwie publikowanie książek wynikało ze strategii marketingowej, niemniej poczytność książek fikcyjnego z Castla pokazuje także wierną grupę odbiorców serialu. Przeniesienie fikcyjnych powieści do świata rzeczywistego wyraźnie pokazuje jak tekst telewizyjny jest w stanie przekroczyć granice szklanego ekranu.

Gatunkowość w telewizji

            Gatunek, w skrócie, jest określeniem kategorii, której kryterium jest nieunikalność.

Teoria gatunku, to badania nad metodami pozwalającymi określić jego specyfikę. Nauka ta sięga  początków literatury, wpisuje się w całą historię filmu, jednak nie ma precyzyjnego odzwierciedlenia w telewizji.

            Zarówno w tekście MIttela, jak i Feuer, na pierwszy plan wysuwa się wniosek, iż określenie gatunku telewizyjnego jest niezwykle ważne (w procesie tworzenia i odbioru), jednak niemniej niezwykle trudne.

Wyszczególnione przez Feuer metody dotychczasowych badań nad analizą:

- estetyczna – cechująca się utrzymaniem konwencji i ekspresji artystycznej spod znaku autora

- rytualna – jako opis relacji między przemysłem a publicznością

- ideologiczna – jako instrument kontroli nad odbiorcami i ich wspólnotą zainteresowań

oraz przez Mittela,w oparciu o pytania o:

- definicję – formalnych mechanizmów określających istotę

- interpretację – odkrywanie znaczenia i osadzenie go w szerszym kontekście

- historię – przemianę gatunku i jej związki z czynnikami kulturowymi

nie przynoszą jednoznacznej odpowiedzi w przypadku złożoności narracyjno-gatunkowej w telewizji. Nie ma więc jednolitych kryteriów dla rozróżnienia gatunku, gdyż jest on uzależniony od aktywności kulturowej danego społeczeństwa, dlatego Mittel proponuje nie odpowiadać na pytanie czym jest dany gatunek, a raczej jaki wpływ ma na niego obecna kultura społeczeństwa i co on dla niego znaczy.

            Feuer obrazowo przedstawiła omawiany problem, na przykładzie ewolucji gatunku, jakim jest komedia sytuacyjna. Upraszczając, początkowo owy gatunek cechował się epizodycznością, jednolitą scenografią/lokacją, brakiem fabuły i  powierzchownością głównych postaci. Z biegiem lat, komedia sytuacyjna przekształciła się, mimo niezmiennego formatu, i wzbogaciła o złożoność postaci i kontynuowanej ogólnej linii fabularnej (mimo występowania jej na dalszym planie w opozycji do głównych wątków danego odcinka). Co więcej, seriale nie wychodzą naprzeciw pojedynczej potrzeby społeczeństwa, ani na odwrót – telewizja oferuje wiele grup seriali i, co za tym idzie, gatunków.

            Mittel natomiast, m.in. w oparciu o teorię Michela Foucault (narzucenie rozumienia świata, ogólnej wiedzy przez kulturę, ukryte w mniemaniu, iż jest to naturalne), zauważa, że przy ciągłej zmienności telewizji, niemożnością jest jej określenie (ugatunkowienie) przez pryzmat sztywnych narzędzi sprawdzających się dobrze w literaturze czy w filmie. Jedynym wyjściem jest wyjście poza tekst i szukanie odpowiedzi poza nim.  Wg niego dobrym tropem jest wykorzystanie intertekstualności – nie zagłębiać się w problem, a poszerzyć pole widzenia. W ramach podsumowania, Mittel proponuje pięć zasad tworzenia analizy gatunkowej w ujęciu kulturowym:

- cechy danego medium – odejście od sztywnych narzędzi znanych z badań nad filmem i uwzględnienie roli, aktywności i identyfikacji odbiorców

- negocjacja między specyfiką a ogółem – zbadanie poszczególnego elementu przez gatunek lub zbadania problemu i tego jak z nim funkcjonuje gatunek

- dyskursywna genealogia – nie zagłębianie się w tekst, a szukanie w nim odniesień

- praktyka kulturowa – rozróżnienie historycznego (wytworzonego przez praktyki kulturowe) gatunku od teoretycznego (stworzonego przez naukowców) gatunku.

- umiejscowienie w obrębie hierarchii kulturowych i zależności z władzą – uświadomienie sobie, że gatunki nie są wolne od treści światopoglądowych i politycznych.

Projekt analizy – „Rodzina Soprano”

„Rodzina Soprano” to serial produkowany przez HBO ("It's Not TV. It's HBO") w latach 1999-2006. Jest to jeden z pierwszych seriali, który pod wieloma płaszczyznami wprowadził nową jakość w historii telewizji (serii odcinków), w ślad którego poszła cała reszta obecnie popularnych serialowych produkcji różnych stacji telewizyjnych. W oparciu o tekst Sary Kozloff, postaramy się wykazać innowacyjność w narracji „Rodziny Soprano”.

1.     

e    Serial:

http://www.youtube.com/watch?v=RLxSUKA--Dg&feature=fvst

2.     

     Historia:

Nie ma przejrzyście powtarzającego się motywu, który mógłby upodabniać produkcję nie tyle do serii, ile nawet do serialu. Żaden odcinek nie jest autonomiczny pod kątem historii. Nie posiada również przejrzystego podziału między rdzeniem, a satelitami – historia jest chronologicznym ciągiem wydarzeń, a wszelkie, powtarzające się motywy (o ile można mówić o wtórności przy np. egzekucjach mafii), są nieodzownym elementem historii i pobocznych wątków na tle całego serialu.

3.      Bohaterowie:

Bohaterami  są postacie istotne zarówno dla całego serialu, jak i dla każdego odcinka z osobna. Wyznaczona jest hierarchia pod względem planów, jednak praktycznie nigdy nie zdarzają się bohaterowie epizodyczni, jeśli mowa o bohaterach, którzy wprowadzają coś dla rozwoju akcji.

4.      Scenografia:

Wbrew temu co piszę Kozloff o ograniczonej przestrzeni, „Rodzina Soprano”  (mimo powtarzających się wnętrz) wychodzi nierzadko z kamerą w inne lokacje i, co więcej, w plenery, tworząc tym samym New Jersey jednym z głównych, bardzo znaczących, bohaterów.

5.      Czas:

Serialu nie charakteryzują skróty w czołówce z poprzednich odcinków, ani zapowiedzi w następnych. Odcinki nie są pozbawione suspensu, jednak nie jest budowany na znajomych schematach analogii akcji w każdym odcinku, a w obrębie poszczególnych scen, których akcja jest nie do przewidzenia (np. zabójstwa pierwszoplanowych postaci, itp.). Sytuacje mające miejsce w tym samym czasie pokazywane są za pomocą montażu równoległego, a modne retrospekcje nie występują prawie w ogóle.

6.      Narrator:

Narracja w serialu jest dwupłaszczyznowa. Z jednej strony mamy narratora wszystkowiedzącego, a z drugiej homodiegetycznego – jest z nim główny bohater, który tworzy zupełnie inną narrację świata (podczas terapii z psychologiem), niż tego, w którym uczestniczy na co dzień.

7.       Odbiorca:

Zarówno widz implikowany, jak i rzeczywisty, odgrywa niebanalną rolę w tej produkcji. Fikcyjny konstrukt powinien perfekcyjnie porozumiewać się z fikcyjnym autorem, którym jest główny bohater serialu.  Na tej płaszczyźnie zatem pojawia się absolutne novum, gdyż pierwszoplanową postacią jest gangster, morderca, człowiek rozchwiany emocjonalnie, ale zarazem członek rodzinnego dramatu i ofiara własnych słabości. Trudno zatem lubić głównego bohatera, ale też nie sposób być jego zdecydowanym przeciwnikiem.

8.      Ramówka:

Obecnie ramówka nie ma wpływu na serial – jest on dostępny w Internecie, czy cyfrowych nośnikach.

Intertekstualność horyzontalna                i wertykalna programu „Jaka to melodia?”

            Analizowany program pozostaje w  ramówce TVP1 od 15 lat. W związku z tym show Roberta Janowskiego ulegał  kilkukrotnym przemianom w warstwie formuły i konwencji, co pozwala na analizę quizu pod kątem intertekstualności horyzontalnej.

            Początkowo program (na licencji amerykańskiego „Name that tune” - http://www.youtube.com/watch?v=Vj1QwDdPAiQ) posiadał klasyczną formę telewizyjnego quizu - prowadzący i uczestnicy. Od 1997 – 2000 roku prowadzącemu towarzyszyła orkiestra. Partie wokalne wykonywał początkowo sam Janowski. Dopiero po kilku latach zaangażowano do programu innych wokalistów interpretujących część utworów konkursowych. Zgodnie z teorią Fiska program w ciągu kilkunastu lat ulegał stopniowemu rozszerzeniu pierwotnej formuły o nowe modne konwencje (zarówno w telewizji, jak i w kulturze w ogóle). Od stosunkowo statycznego szablonu muzycznego , „Jaka to melodia?” ewoluowała w kierunku hybrydy gatunkowej, łączącej elementy konkurencyjnych programów. Na fali sukcesów „You can Dance” i „Taniec z gwiazdami”  program Janowskiego został urozmaicony o występy taneczne w przerwach między odpowiedziami uczestników. Sylwetki tych ostatnich, do tej pory anonimowych, są przybliżane (odcinek z 29 marca) widzom w oddzielnych materiałach reportażowych na wzór np. „X Factor” i „Mam talent”.

            Zgodnie z teorią Fiska intertekstualność wertykalna danego programu zawiera się głównie w tzw. tekstach drugich i trzecich. W przypadku opcji pierwszej są to różnego rodzaju publikacje wychodzące poza ramy samego programu – oficjalna strona internetowa (http://www.tvp.pl/rozrywka/teleturnieje/jaka-to-melodia) , prasa, czy nawet inne programy telewizyjne.

Do tekstów trzecich możemy wliczyć medialny wizerunek Roberta Janowskiego, wykraczający poza funkcję prowadzącego „Jaka to melodia”. Ponadto Janowski funkcjonował jako marka jeszcze zanim otrzymał propozycję prowadzenia telewizyjnego show. Jako piosenkarz (http://www.youtube.com/watch?v=SnQsPmbyPjU) i aktor (http://www.youtube.com/watch?v=NiF0Hm4LlvM) w krótkim czasie zwiększył popularność programu. Robert Janowski, oprócz bycia gospodarzem „Jaka to melodia?”, jest również uczestnikiem innych programów rozrywkowych (np. „Taniec z gwiazdami” - http://chomikuj.pl/rabirak/Taniec+z+Gwiazdami/1.Najpi*c4*99kniejsze+ta*c5*84ce*2c/26.+04.Tango+-+Robert+Janowski,1495358886.avi(video) ) i różnych wydarzeń kulturalnych.

Do tej kategorii możemy doliczyć m.in. fanowską aktywność na nieoficjalnych forach internetowych (https://jakatomelodia.fora.pl/), grę online wzorowaną na fabule programu (http://melodia.to/).

30 - minutowy strumień telewizyjny TVP2

Program TVP2 2012-03-07

Początek: 18.36

 Blok Reklamowy złożony z trzech reklam(każda po 15-20 sekund)

Blok Reklamowy:

1.       Odświeżacz powietrza Brise

2.       Farby do włosów firmy Palette  

3.       Animowana reklama Banku Millenium  z coverem piosenki pt. Mniej niż zero” grupy Lady Punk

Intermedium – reklama stacji telewizyjnej

Blok reklamowy:  

1.       Nowy serial komediowy TVP2 pt „Aida”

2.       Honda Civic

3.       Leroy Merlin – prezentacja wiertarki

4.       Bank Zachodni WBK z Chuckiem Norrisem

 18.41 Program publicystyczny: „Reporter Polski” – program TV, Czołówka, max 15 sek

Prezenter odnosi się do kontrowersji związanych z budową Stadionu Narodowego. Prezentacja materiału: wywiad z Rafałem Kaplerem – byłym Prezesem NCS na murawie SN.

1.       Krótka retrospekcja z meczu Polska – Portugalia, podczas otwarcia SN

2.       Wywiad przeprowadzony między dziennikarką (Anna Morawska) z prezesem NCS Rafałem Kaplerem. Kwestia rezygnacji z funkcji po kontrowersjach związanych z opóźnieniami w budowie stadionu oraz premii w wysokości 570 tys. zł. Rozmowa na stadionie często przerywana wycinkami z wywiadów z politykami (Anna Mucha, Janusz Tomaszewski, Ryszard Kalisz). Pytania zadawane byłemu prezesowi NCS pośrednio dotyczą wypowiedzi polityków.

Forma wywiadu: Ujęcia na stadionie podczas wywiadu oraz:

- wywiady z politykami wklejone na stadionowy telebim, banery reklamowe oraz ekrany odbiorników telewizyjnych.

- przyśpieszona retrospekcja z budowy Stadionu Narodowego (prace ukazane na różnych etapach), w tle wypowiedzi Kaplera i urywek Evangelis z filmu pt. „Rydwany ognia”

Pytania dotyczące:

- opóźnień w budowie SN,

- afery premiowej z 2009 roku,

- przyczyn rezygnacji z funkcji prezesa NCS,

- koordynacji działań policji podczas meczu otwarcia,

- reakcji prezesa na naciski polityczne dot. budowy Stadionu Narodowego.

Retrospekcja z protestów kibiców wobec odwołania planowanego meczu otwarcia (Polska - Niemcy)

Narracja:

- narracja w czasie rzeczywistym na stadionie w trakcie rozmowy z Rafałem Kaplerem, przerywana wstawkami z archiwalnych wywiadów.  

- przyspieszona w  retrospekcjach z budowy SN,

Pożegnanie – symboliczne wyjście Kaplera ze Stadionu

18.54 Prezenter kończy program i zaprasza na kolejny o stałej porze

Blok reklamowy:

1.       Intermedium – reklama TVP2

2.       Loreal,

3.       Bank Pocztowy – reklama kredytu dla emerytów,

4.       Program TVP2 „Polska bez tajemnic” – marcowa ramówka dokumentalna stacji,  

5.        Program TVP2 „Polska bez fikcji”, 19.25 w każdy czwartek,

6.       Bank BMP Paribas,

7.       Program do rozliczania PIT dostępny w kolejnym wydaniu Gazety Wyborczej,

8.       Gazeta Wyborcza – prawo emerytalne w kolejnym wydaniu Gazety Wyborczej,

9.       Program TVP2 pt. „Bitwa na głosy” w każdą sobotę

10.    Nowy serial TVP2 – „Ja to mam szczęście”, w każdą środę o 20.45,

11.    Serial TVP2 pt. „Na dobre i na złe” piątek 20.10,

12.    Reklama nowego serialu komediowego TVP2 pt. „Aida”, w każdą niedzielę o 21.10,

13.    Intermedium – reklama TVP2,

14.    Polska Agencja Przedsiębiorczości,

15.    Nestle – produkt dla dzieci,

16.    Krem Nivea,

17.    Lek przeciwbólowy Nurofen,

18.    Jogurty Zott – Jogobella,

19.    Iladian - preparat do higieny intymnej dla kobiet,

20.    Baton Twix,

21.    Hipermarket Netto,

22.    Silan - płyn do płukania tkanin,

23.    Eurobank – strona internetowa podana na ekranie

24.    Hipermarket Lidl

25.    Bank Zachodni WBK

19.06  Czołówka Telewizji Polskiej – producent następującego po niej serialu komediowego,

19.07 Serial TVP2 pt. „rodzinka.pl”

Analiza:

30- minutowy strumień telewizyjny zawierał zarówno bloki reklamowe jak i programy telewizyjne. Na wybranym odcinku transmisji przeważały te pierwsze. Na 17 minut reklam przypadło 13 minut programu publicystycznego. Półgodzinna transmisja nie pozwala jednak ocenić czy wspomniana przewaga reklam nad programami występuje w skali całego dnia. Tematyka bloków reklamowym jest silnie zróżnicowana a ich długość jest uzależniona od ramowych pozycji programowych TVP2. Największa liczba reklam dotyczy banków (ich produktów finansowych) oraz szeroko pojętej chemii gospodarczej. W mniejszym stopniu reprezentowane są sieci hipermarketów oraz programy i seriale telewizyjne wyprodukowane przez TVP2. Publiczny charakter TVP2 skłania do wniosku, iż produkcje stricte telewizyjne są porównywalnie prezentowane do komercyjnych produktów i usług.  Elementami przyciągającymi uwagę odbiorców w reklamach są m.in.:

- znani piosenkarze i aktorzy (np. Chuck Norris w reklamie Banku Zachodniego WBK),

- znane ścieżki dźwiękowe z filmów i utwory znanych wykonawców,

- sugerowane przez sieci hipermarketów konkurencyjne ceny,

- zaproszenia do udziału w promocjach i odwiedzin stron internetowych poszczególnych firm.

W reklamach konkretnych produktów spożywczych i chemicznych najczęściej występują kobiety. Lektorami w większości reklam są mężczyźni (dosyć znaczna przewaga). Komentarz sponsorów reklam występuje nie tylko audiowizualnie, ale również, jako treści tekstowe.

Forma programu publicystycznego przypadająca na analizowany odcinek transmisji ma dość zróżnicowany charakter. Zawiera zarówno sceny ze studia jak i z terenu. Narracja jest symultaniczna. Wywiad dominujący jest konfrontowany wizualnie i treściowo z archiwalnymi materiałami telewizyjnymi. Wywiad prezentowany w czasie rzeczywistym konfrontowany jest licznymi retrospekcjami. Część z nich prezentowana jest w formie przyśpieszonej narracji.

Intermedia odnoszą się wyłącznie do oglądanej stacji telewizyjnej. Nie stanowią jednak wyraźnych granic między blokami reklamowymi a programami telewizyjnymi. Ich układ wydaje się dosyć dowolny, stąd nie da się ocenić czy nastąpią po nich kolejne reklamy czy konkretny program.